توضیح کارگاه: آنچه در پی میآید اگرچه بیش از ده سال پیش و در فضای سیاسی ملتهب برآمده از تهدیدهای نظامی ایالات متحده علیه ایران نگاشته شده است (بهترتیب در سالهای ۲۰۰۶ و ۲۰۰۷)، اما با وضعیت کنونی ما همخوانی بسیار نزدیکی دارد؛ نهفقط از این منظر کلی که حیات تاریخیِ جامعه ما هنوز به سیاق تجارب صد و اندی سال گذشته در تلاقیها و همسازیهای استبداد و امپریالیسم رقم میخورد، بلکه همچنین از این زاویهی مشخص که روند تلاقیهای ادواری حاکمیت ایران و قدرتهای امپریالیستی، اینک بار دیگر شرایط تهدید نظامی و تحریم اقتصادی و مداخلهی خارجی و آلترناتیوسازی از بالا را پیشاروی جامعهی ما قرار داده است؛ و شاید این بار – بنا بهبحرانهای متعدد داخلی و جهانی – قدری حادتر از گذشته. در چنین بستر پرآشوبی، نیروهای چپ ایران در واکنش به خطرات یادشده بار دیگر رویکردهای بسیار متناقضی را به نمایش میگذارند که دستیابی به اتحاد عمل حداقلی و مترقی چپ برای مواجههی نیرومندتر با وضعیت را از همیشه دشوارتر میسازد و در نتیجه، حرکت نیروهای ارتجاعی برای بهرهبرداری از بحران موجود را تسهیل میکند.
با نظر به چنین بافتاری، متن حاضر – از دید ما – حاوی هشدارها و بصیرتهای مهمی در رابطه با جوانبی از موضعگیری چپ و دخالتگریاش در وضعیت خطیر حاضر است، که بازنشر و بازخوانی آن را مفید و حتی ضروری میسازد. باشد که بهسهم خود بحثهای سازندهای برانگیزد.
کارگاه دیالکتیک – خرداد ۱۳۹۷
* * *
۱
صدای سوم در برابر امپریالیسم، صهیونیسم و اسلام سیاسی1
شهاب برهان
بر مبنای بحث ارائه شده2 در فوروم سوسیالیستی ایران (ISF) در ۲۵ اوت ۲۰۰۶
بهعنوان مدخلی بر بحث امروز بی فایده نمی دانم فشرده ای از صحبتی را که چندی پیش در همین فوروم سوسیالیستی ایران تحت عنوان « بحران هستهای، قلدری آمریکا و حق ایران» داشتم، یاد آوری کنم.
در آن صحبت به پاره ای از دلائل موضع گیری یکجانبه در جنبش ضد جنگ که به نحو صریح یا ضمنی در ائتلاف با رژیم ایران قرار میگیرد اشاره کردم و گفتم که شعار کلی« صدای سوم » یعنی « نه جنگ امپریالیستی؛ نه جمهوری اسلامی؛ دفاع از جنبشهای مردم ایران» برای برخورد مشخص با این ضدیت یکجانبه با جنگافروزی آمریکا در جنبش ضد جنگ کافی نیست و ابهامات، تاریکیها و چالههائی در جنبش ضد جنگ وجود دارند که حتا طرفداران صدای سوم را در دام میاندازند. در این رابطه من محورهای زیر را مورد بحث قرار دادم:
میگویند: ایران هیچ یک از مقررات سازمان انرژی اتمی را زیر پا نگذاشته است و هیچ ایرادی بر کار آن وارد نیست؛ یا م گویند: خیلی از کشورها بمب اتمی دارند، چرا باید با ایران با تبعیض رفتار کرد؟ یا این که : انرژی هستهای حق مسلم ایران است …
باید به این ها جواب بدهیم که مرافعه هستهای بین ایران و آمریکا اساسا یک مسأله سیاسی و استراتژیک برای هر دو طرف است. جنبه حقوقی هم البته بخشی از مسأله است که باید به آن هم پرداخت، ولی داوری کردن روی کل این مرافعه اساسا بر مبنای حقوقی، پرده بر ماهیت دعوا می کشد و گمراهکننده است.
ماهیت سیاسی قضیه این است که دعوای هستهای برای آمریکا فقط بهانه ایست در جهت پیشبرد استراتژی خاورمیانهی بزرگ و تسخیر ایران و نشاندن یک حکومت سر به راه و تابع منافع امپریالیستی آمریکا. بدون تلاش هستهای رژیم اسلامی هم آمریکا بهانههای دیگری دارد و خواهد داشت.
این دعوا برای رژیم ایران یک امر سیاسی و بخشی از بحرانسازی خارجی برای مهار بحران های داخلی و سرکوب اعتراضات مردم؛ تلاش برای مسلح کردن افعی اسلام سیاسی به دندان اتمی برای باج گیری بینالمللی و گرفتن تضمین امنیتی برای خود است.
و اما تا جاییکه به جنبهی حقوقی مربوط است:
اولاً- این که ایران حق انرژی اتمی دارد، غفلت از این حقیقت است که رژیم اسلامی در پی دستیابی به سلاح اتمی است چون نه ایران با وجود اینهمه منابع فسیلی نفت و گاز در حال حاضر محتاج انرژی هستهای است، و نه اولویت و فوریت انرژی جایگزین انرژی فسیلی برای آینده در حدی است که رژیمی تا این حد شکننده و منزوی حتا موجودیت اش را در یک بحران بینالمللی و با تقبل تحریم و جنگ، به قمار بگذارد. رژیم تنها به این خاطر موجودیت اش را بر سر این موضوع به خطر می اندازد و تا پای نابودی ریسک میکند که در بحران موجودیت دست وپا می زند و موجودیت اش را در خطر می بیند.
ثانیاً- این که وقتی اسرائیل و پاکستان و غیره بمب اتم دارند چرا تبعیض در برابر ایران؟ ایران نه با رژیم اسلامی و نه حتا در یک رژیم کاملاً دموکراتیک و متمدن حق سلاح اتمی ندارد و همه کشورهای دیگر هم باید خلع سلاح هستهای شوند. به بهانه مبارزه با تبعیض، از اتمی شدن این و آن کشور دفاع کردن، سیاستی غیر قابل دفاع است چون که افزودن کشورهای دیگر به لیست صاحبان سلاحهای هستهای چیزی جز افزودن بر نا امنی مردم دنیا نیست.
ثالثاً – این که « انرژی هستهای حق مسلم ایران» است؛ اصلاً مسلم نیست، چون در دفاع از محیط زیست و پرهیز از تکرار حوادث فاجعه باری نظیر چرنوبیل باید از انرژی هستهای دوری کرد. اما حتا اگر فرضاً انرژی هستهای برای ایران قابل پذیرش هم باشد، مادام که رژیم وحشی و تروریست جمهوری اسلامی بر سر کار است، این تکنولوژی امکان دستیابی آن به سلاح اتمی را فراهم میکند و با وجود این صحبتکردن از حق مردم ایران برای دادن چنین امکانی به چنین رژیمی مثل این است که بگوئیم مردم ایران حق دارند طناب دار به گردن خودشان بیاندازند و شعار بدهند: «خودکشی هستهای حق مسلم ماست»! اغلب آنانی که از چنین حقی دفاع میکنند یادشان میرود برای دفاع از دیگر حقوق پایهای مردم ایران و از جمله حق حاکمیت شان که لگدکوب رژیم جمهوری اسلامی شده است به میدان بیایند! مردم ایران باید بهجای حق مسلحکردن این رژیم به توان اتمی، استیفای همه حقوق پایمال شده شان توسط این رژیم را به پیش بکشند، همانطور که کارگران آگاه ایران فریب این ترفندها را نخورده و با شعارهائی چون « تشکل مستقل حق مسلم ماست!» و « اشتغال، اشتغال، حق مسلم ماست!» نشان دادند که حق و حقوق شان را بهتر میشناسند.
اگر امپریالیسم آمریکا جنگ افروز است، جمهوری اسلامی هم جنگ طلب است. اگر امپریالیسم آمریکا بهانهجوئی میکند، رژیم ایران تحریک میکند و بهانه میدهد. اگر امپریالیسم آمریکا با قلدری موازین و حقوق بین الملل را زیر پا میگذارد، رژیم اسلامی ایران هم در نقض همه استانداردهای بینالمللی و زیر پا نهادن حقوق و مقررات پذیرفته شده بینالمللی شُهرهی عالم است. مبارزه با جنگ باید مبارزه همزمان با جنگ افروز و جنگ طلب باشد. اگر نباید به قلدری امپریالیسم آمریکا تن داد، رژیم فاشیستی اسلامی را هم نباید در جایگاه حق بهجانب و مظلوم قرار داد و به آن امتیاز داد3. اگر امپریالیسم آمریکا حق حاکمیت مردم ایران را تهدید میکند، رژیم اسلامی این حق را نقداً غصب و لگدمال کرده است. باید به مبارزات مردم ایران علیه این هر دو دشمن برای کسب آزادی و برقراری حاکمیت خودشان بر کشور و سرنوشت شان کمک کرد.
من در آن صحبت گفتم که فعالان ضد جنگ را باید به مضرات یکجانبه گری شان متوجه ساخت. باید وضعیت جنبشهای سیاسی و اجتماعی ایران و مقاصد و اهداف شوم جمهوری اسلامی را از بحران سازی های هستهای و تحریک فضای بینالمللی برای سرکوب این جنبشها تشریح کرد و روشن شان کرد که خسارات انسانی، سیاسی، تاریخی و معنوی موفقیت رژیم در سرکوب این جنبشهائی که تازه دارند از زیر خون و خاکستر ۲۷ ساله جوانه می زنند از خسارات اقتصادی و مادی یک تهاجم نظامی امپریالیستی کم تر نخواهند بود.
تجربهی حملهی اخیر اسرائیل به لبنان
بعد از این مقدمه، به بحث امروز می پردازم که دنباله و تکمیل بحث یادشده است.
حمله نظامی اخیر اسرائیل به لبنان ( که به آن " باران تابستان" نام داده بود- باران بمب و آتش!) و پی آمدها و عوارض آن باید ما را یکبار دیگر به تأمل در باره جنبش ضد جنگ و آنچه « صدای سوم»اش می نامیم وادارد چون که جنگ لبنان مسأله ماهم بود و هست – نه فقط به دلیل کلی انسانی و این که « چو عضوی به درد آورد روزگار…» بلکه علاوه بر آن به چند دلیل مشخص :
دلیل اول این که این تهاجم آنطور که برخی تحلیل گران و مطلعین عنوان کرده اند بخشی از نقشه راه برای استراتژی خاورمیانه بزرگ آمریکا ست که تحکیم موقعیت قلدری و کارگزاری اسرائیل در منطقه و تسخیر ایران از اهداف مقدم و اساسی آن است.
دلیل دوم این که – همانطور که سیمور هرش فاش کرد4 – این تهاجم به لحاظ نظامی تمرینی از پیش تدارک شده و توافق شده توسط آمریکا و اسرائیل برای کوبیدن تأسیسات هستهای و زیربنائی ایران بوده است.
سومین دلیل ارتباط این جنگ با ما ایرانی ها این است که علاوه بر جنگ افروزی آمریکا و اسرائیل، اسلام سیاسی هم یک طرف این جنگ است. رابطه متقابل جنبشهای اسلام سیاسی و رژیم جمهوری اسلامی ایران یکی از فاکتورهای مهم در مسائل منطقه ای و انقلاب آتی ایران و سرنگونی این رژیم است. ضعف و قوت هر یک از آنان دیگری را تضعیف یا تقویت میکند. همانطور که سرنگونی جمهوری اسلامی جنبشهای اسلام سیاسی را اساسا از لحاظ فلسفه سیاسی دچار ضربه استراتژیک می سازد، تقویت این جنبشها هم آب به آسیاب جمهوری اسلامی می ریزد و لااقل موقعیت بینالمللی و منطقه ای آن را تقویت میکند. مسأله شکست یا پیروزی نظامی نیروهای اسلامگرا در چنین جنگ هائی آنهمه اهمیت ندارد که پیروزی سیاسی شان، چون که به فلسفه سیاسی آنان، یعنی به داعیه های حکومتی آنان و این که آلترناتیو نظامات ستمگر و بی عدالتی های موجود در دنیا هستند اعتبار و مشروعیت می بخشد.
حزبالله لبنان نه فقط پس از آتش بس و با به عهده گرفتن کرایه خانه های بی خانمان شدگان تا یک سال و هزینه خانه سازی و اثاث منزل برای آنان و توزیع بسته های ده هزار دلاری به هر خانوار در زیر عکس خامنه ای و در برابر دوربین های تلویزیونی، بلکه اساسا در جریان جنگ که همچون تنها نیروی مقابله با اردوی ظالمان جلوه گر شد، سرمایه سیاسی کلانی اندوخت.
حملات بی حد و مرز و مافوق تصور اسرائیل به لبنان و حمایت قاطع آمریکا و متحدین اش تحت عنوان « حق اسرائیل برای دفاع از خود»، و چراغ سبز دادن و وقت کشی حساب شده و فرصت دادن های دولتهای غربی و سازمان ملل به اسرائیل برای کوبیدن هرچه بیشتر لبنان از یک طرف، و عرض اندام حزبالله لبنان بهعنوان تنها نیروی مقاومت در این معرکه از طرف دیگر، یک دوقطبی گسترده در دنیا حول آمریکا و اسرائیل و متحدانشان بهمثابهی اردوی ظالمان در یک سو و حزبالله لبنان بهمثابهی تنها مدافع مظلومان در سوی دیگر ایجاد کرد. نفرت شدید از توحش کم مانند دولت اسرائیل و همدستی تبهکارانه دولتها و رسانه های غربی در این جنایت هولناک علیه مردم بی دفاع و بی گناه لبنان، همه به مدال های افتخار بر سینه حزباللهی های لبنان تبدیل و باعث نوعی اغماض و همدلی و تحسین و حمایت از حزبالله حتا در میان مخالفان آن و برخی نیروهای مترقی و چپ شدند.
به نظر من مهمترین، منفی ترین و پایدارترین پیامد و عارضه حمله نظامی اسرائیل به لبنان این بود که حزبالله را تقویت کرد؛ فلسفه سیاسی اسلامگرایان را در لبنان مشروعیت بخشید و نه فقط در لبنان بلکه در دیگر کشورها هم جریانات اسلامی مشابه را تشجیع کرد و توهم مردمانی را که از بی عدالتی و از صهیونیزم و امپریالیسم زجر کشیده اند نسبت به چنین جریاناتی افزایش داد.
اسرائیل با حمله به لبنان بزرگترین خسارت و لطمه ای که به مردم و آینده لبنان زد، نه ویرانکردن لبنان ، بلکه آباد کردن حزبالله بود. ضربات نظامی به حزبالله هر قدر هم که بوده باشد و حتا اگر بتوانند خلع سلاح اش کرده و از جنوب لبنان بتارانند اش، جنگ افروزان اسرائیل و آمریکا فلسفه سیاسی این جریان را تقویت کردند. دولتهای اسرائیل و آمریکا ادعا کردند که جنگ نه با حزبالله لبنان بلکه با ایران است؛ اما درست به رژیم ایران خدمت کردند. پیروزی حزبالله لبنان به حساب بستانکار جمهوری اسلامی هم ریخته شد. حتا این که رژیم ایران است که حزبالله لبنان را مسلح کرده و موشک هائی که به اسرائیل زده شد مال ایران بوده و پولهائی که حزبالله برای معامله با آسیب دیدگان جنگ و خریدن آنان خاصه خرجی میکند از دلارهای نفتی ایران است، به حساب ستم ستیزی و انسان دوستیِ ستمگرترین ضد انسانترین رژیم گذاشته میشوند! اگر فردا جنگی علیه ایران شروع شود با توجه به تجربه لبنان، جبهه جهانی ضد جنگ بهمراتب بیش از پیش با رژیم ایران همدلی خواهد کرد و او را طرف مظلوم و قابل دفاع خواهد دانست. ستمی غیر قابل وصف که در حق مردم لبنان کردند، از هم اکنون و پیشاپیش به حساب حقانیت و مظلومیت جمهوری اسلامی واریز شده است. هم اکنون اصرار رژیم اسلامی به تداوم غنیسازی اورانیوم، دلِ نه فقط دشمنان آمریکا و یهود، بلکه حتا دل بسیاری از انسان های رنجور از زورگوئی و نظم ظالمانه جهانی را که همین چند روز پیش شاهد ماجرای لبنان بوده اند خنک میکند، با وجود این که می دانند این پافشاری رژیم ایران خطر جنگ را شدت می بخشد!
با توجه به جنگ لبنان، زمینههای روانی و حتا سیاسی یکجانبهگری در جنبش ضد جنگ تقویت شده و سکوت در قبال اسلام سیاسی و خودداری از مرزبندی با آن حتا به صف سوسیالیستها هم در طیف موسوم به «صدای سوم» سرایت کرده است، از ترس این که مبادا در کنار صهیونیزم وامپریالیسم و در برابر مظلومین قرار بگیرند!
لازم است که ما در این زمینه هشیار و حساس باشیم و یکبار دیگر جایگاه «صدای سوم» را در جنبش ضد جنگ و جایگاه خودمان را در طیف صدای سوم بررسی کنیم.
رنگین کمان جنبش ضد جنگ
جنبش ضد جنگ دو مشخصه اساسی دارد: یکی این که جنبشی است فقط ضد جنگ و نه هیچ چیز دیگری. از چنین جنبشی در کلیت آن نمی توان توقع داشت که جبهه ای مثلا ضد سرمایهداری؛ یا ضد امپریالیستی؛ با جنبشی برای پیکار مثلا با جمهوری اسلامی یا برای دموکراسی باشد. و مشخصه دوم این که درست به همین خاطر، طیف بسیار متنوعی از مخالفان جنگ را که انگیزه ها و اهداف متفاوتی از مخالفت با جنگ دارند در بر می گیرد که غالبا اصلا سنخیتی باهم ندارند.
برخی پاسیفیستاند، یعنی با هر جنگی مخالفاند.
برخی فقط با جنگ معینی مخالفاند. برخی با جنگ معینی مخالفت میکنند فقط چون آن جنگ منافع خودشان را به خطر می اندازد. مثلا مسأله برای برخی ها در کشورهای غربی در جنبشهای ضد جنگ فقط این است که کشور خودشان از جنگ و هزینه های انسانی و اقتصادی آن برکنار بماند. یا در رقابت با آمریکا و سلطه اوست که با جنگ مخالفت میکنند اما در حقیقت هیچ برایشان اهمیت ندارد که چه با جنگ و چه بی جنگ چه بر سر مردم ایران یا فلان کشور مفروض می آید.
برخی مخالفان جنگ هم که حتا علنا و صریحا از رژیم ایران دفاع میکنند مثل دولتهای کوبا و ونزوئلا، کاری به این ندارند که به یک رژیم ضد بشری خوناشام و تبهکار کمک میکنند؛ آن ها به خیال خودشان دارند امپریالیسم را تضعیف میکنند؛ و تنها چیزی که مورد نظرشان است این است که در محاصره امپریالیستی متحدی اقتصادی و سیاسی و یک رأی اضافی در سازمان ملل به نفع خودشان دست و پا کنند.
رژیم ایران و جریانات اسلامگرا هم از جنبشهای ضد جنگ بهره برداری میکنند و تلاش دارند آن ها را زیر نفوذ و چتر خود در آورند. جریانات اسلامگرا یا حزباللهی نه در ضدیت با امپریالیسم و صهیونیزم بلکه در ضدیت با آمریکا و یهود است که در آکسیون های ضد جنگ علیه ایران یا لبنان و فلسطین و عراق شرکت میکنند، اما از عملیات ۱۱ سپتامبر لذت می برند و آرزو دارند که ایران صاحب بمب اتمی بشود و اسرائیل را بزند.
طبیعی است که در قبال همه این جریانات و گرایشات رنگارنگ نمیشود سیاست واحدی داشت و توقع این که کلیت جنبش ضد جنگ را بتوان به شعارهائی نظیر نه جنگ افروزی آمریکا، نه جمهوری اسلامی و حمایت از مبارزات مردم ایران متقاعد کرد غیر واقعبینانه است. به همین سبب است که شکلگیری یک گرایش معین در جنبش ضد جنگ که مخالفت یکجانبه صرفا با جنگ افروزی امپریالیستی را رد میکند ضرورت یافته است.
صدای سوم چیست و چه جائی در جنبش ضد جنگ دارد؟
گرایشی هست که خواهان سرنگونی جمهوری اسلامی ( چه از طریق جنگ یا محاصره اقتصادی ) توسط آمریکاست، گرایش دیگری هم هست که مخالفت اش با جنگ یا محاصره اقتصادی بهخاطر مخالفت اش با سرنگونی جمهوری اسلامی است.هر کدام از این ها را بهطور قراردادی صدای اول یا صدای دوم بنامیم، صدای سوم در برابر هر دوی این ها گرایشی است که طرفدار سرنگونی جمهوری اسلامی به دست خود مردم ایران است و نه فقط مخالف جنگ و تحریم اقتصادی، بلکه همچنین مخالف هر شکلی از مداخله امپریالیستی در بردن و آوردن حکومت در ایران است5.
صدای سوم به این اعتبار که با موضعگیری یکجانبه در جنبش ضد جنگ علیه جنگ افروزی امپریالیسم و به سود جمهوری اسلامی مخالف است، گرایشی متمایز در درون این جنبش است.
اما در همین طیف صدای سوم هم نقاط ضعف و آسیب پذیری های سیاسی، ایدئولوژیک و فرهنگی گوناگونی وجود دارد که در سر بزنگاه هائی مثل جنگ اخیر لبنان برخی جریانات را به یکجانبه گری و خود داری از مرزبندی با اسلام سیاسی و بعضا حتا حمایت باصطلاح تاکتیکی از آنان سوق میدهند.
اعتقاد به نسبیت فرهنگی که با ارزش های جهانشمول انسانی و حقوق بشر در تضاد است، یکی از توجیهات حمایتگری از جنبشهای اسلام سیاسی است.
ضد راسیسم هم در موضعگیری علیه اسلامگرایی غالباً محتاط است و آن را با نژاد پرستی یکی می گیرد؛ همانطور که در مسأله ممنوعیت حجاب اسلامی در مدارس فرانسه، دفاع کاملاً بهجا و لازم از آزادی پوشش و مبارزه با راسیسم، بهانه یکجانبه گری و نادیده گرفتن تهاجم سیاسی سازمان یافته جریان های اسلامگرای فاشیست شد.
جنبشهای اسلام گرا دو نقطه قوت دارند که برخی چپ های خلقی را در طرد قاطعانه آنان دچار تردید و چون و چرا میکند. یکی توده ای بودن آن هاست و دیگری رزمندگی شان. اما اینان جریاناتی ضد آمریکائی و ضد یهود اند که خودشان را در صفوف مبارزان ضد امپریالیسم و ضد صهیونیسم جا داده اند و کم نیستند متأسفانه جریانات چپی که بهخاطر سطحی بودن ضد امپریالیسم و ضد صهیونیسم خودشان، آنان را نیروهای ضد امپریالیست و ضد صهیونیست به حساب میآورند و با آنان اتحاد میکنند. بخشی از این جریانات اصلاً متوجه تغذیه متقابل امپریالیسم و صهیونسیم و اسلام سیاسی از یکدیگر نیستند و رابطه را یکطرفه می بینند.
برای برخی ها جمهوری اسلامی چون در حکومت است و امتحان پس داده است، قابل دفاع نیست ولی جنبشهای اسلامی که در اپوزیسیون حکومتهای وابسته و فاسد اند و با صهیونیزم و آمریکا هم می جنگند، نیروهای مستحق حمایت اند! آنان به این ترتیب با حمایت از این جریانات، به تبدیل شدن آنان به حکومتهای اسلامی آینده کمک میکنند و چنین است که خمینی های ۱۵ خرداد به خمینی های ۲۲ بهمن تبدیل می گردند.
صدای سوم با همه این نقاط آسیب پذیر باید مبارزه و خود را در برابرآسیبهای آنها واکسینه کند.
نکته دیگری که از واقعیت سرسخت بر می خیزد و یکی از اصلی ترین توجیهات و زمینه های سکوت و مماشات یا حتا ائتلاف برخی نیروهای مترقی و چپ با جمهوری اسلامی ایران و اسلام سیاسی بهطور کلی است، فقدان یک آلترناتیو مترقی و چپ در میدان عمل است. این یک بینش بسیار فراگیر است که در شرایط فقدان آلترناتیو دیگری بهجز همین اسلام سیاسی در برابر امپریالیسم (و صهیونیسم) و در این جنگ و تقابلی که میان ظالم و مظلوم جریان دارد باید طرفی را گرفت و بی طرفی عملا باز گذاشتن دست ظالم بر روی مظلوم است6.
اگر در مبارزه طبقاتی، در مبارزه میان ستمگران و ستمکشان، ناحقان و برحقان، بی طرفی بی شرفی است، اما این تعهد به جانبداری از یک طرف را به دعوای میان امپریالیسم یا صهیونیسم با اسلام سیاسی تعمیم دادن یک سانتیمانتالیسم اخلاقی با عوارض فاجعه بار سیاسی است. ما هرگز مجبور نیستیم آینده و سرنوشت مردم را به انتخاب میان دو فاجعه و دو نکبت وابسته کنیم. محکوم کردن هر دو بی طرفی نیست، طرف منافع و بهروزی مردم را گرفتن است.
اسلام سیاسی تا در اپوزیسیون است، و در شرائط خلأ نمایندگی حقیقی مردم، بر استیصال توده های لگدمالشده از بیحقی و استثمار و نابرابری و سیه روزی سوار میشود، اما نماینده حقوق و آزادی خواهی و برابریطلبی و بهروزی آنان نیست؛ نماینده توّهم آنان است و هنگامی که به قدرت می رسد، نظام استمار سرمایهداری را با خشونت، سرکوبگری، بی حقی و نا برابری بیش تر و همراه با آپارتاید جنسی بازسازی و پاسداری میکند. اسلام سیاسی نماینده طبقات تحت ستم و استثمار و سخنگوی مظلومان نیست.
با حمایت از این یا آن شق ارتجاع، به بهانهی فقدان یک آلترناتیو مطلوب و حاضر در صحنه، و با پروراندن فاشیسم چطور میشود از دایرهی شوم فقدان آلترناتیو بیرون آمد؟ چپ هائی را که به هر دلیل و در هر شکل و حدی از اسلامگرایان یا از جمهوری اسلامی حمایت میکنند (در تحلیل نهائی برای آن که آلترناتیو بهتری نقدا وجود ندارد) باید متوجه کرد که نه فقط به تکوین چنین آلترناتیوی کمک نمیکنند، بلکه نقدا دشمنان و موانع این آلترناتیو را تقویت میکنند. چپهای حقیقی بهجای توسل به این گونه بهانهها موظفاند به جنبشهای مترقی دموکراتیک و کارگری در برابر حکومتهای استبدادی و نیز عرض اندام آن ها در برابر اسلام سیاسی کمک کنند و به شکلگیری آلترناتیو مطلوب یاری برسانند.
جزو دلائل مخالفت با جنگ علاوه بر ممانعت از اجرای نقشه های جهانگسترانه امپریالیسم و آسیبهای مالی و اقتصادی و جانی به مردم، این هم باید باشد که چنین تهاجمات و تجاوزاتی به جنبشهای اسلام سیاسی میدان و پرو بال میدهد و در زمین های شخم زده شده با بمب و آبیاری شده با خون، تخم تروریسم و فاشیسم سبز میشود.
مسأله فقط جنگ آمریکا با ایران نیست؛ جنبش اسلام سیاسی در جهان هم هست؛ مسأله فقط بحران هستهای ایران نیست؛ بحران آلترناتیو در برابر امپریالیسم و اسلام سیاسی هم هست. مخالفت با جنگ افروزی امپریالیسم، بدون مخالف با اسلام سیاسی و فاشیسم سبز مخالفتی جدی نیست، چرا که این دو شّر همدیگر را متقابلا تقویت میکنند. تنها مبارزه جدی علیه هر یک از این ها آن است که علیه هر دوی آن ها باشد؛ و مبارزه جدی علیه این دو، تنها در آن است که برای تقویت جنبشهای مستقل و مترقی اجتماعی در برابر آن ها و پر کردن خلأ آلترناتیو دموکراتیک، ضد امپریالیستی و ضد سرمایهداری در برابر آن ها باشد.
با این ملاحظات است که من معتقدم ما در طیف متنوع « صدای سوم » باید فرکانس رادیکالی را به وجود بیاوریم و طنین آن را هر چه وسیع تر به گوش فعالان ضد جنگ و مردم دنیا برسانیم؛ فرکانسی که با تصریحات و تأکیدات زیر متمایز میشود:
-
«نه!» به جنگ افروزی آمریکا، اسرائیل و متحدین شان؛ و «نه!» به جنگ طلبی و تحریکات جمهوری اسلامی؛
-
«نه!» به تحریم اقتصادی؛ و «نه!» به غنیسازی اورانیوم؛
-
«نه!» به جمهوری اسلامی ایران؛ و «نه!» به اسلام سیاسی در منطقه؛
-
«نه!» به مداخلهگری امپریالیستی در حق حاکمیت مردم ایران بر سرنوشت خود؛
-
«نه!» به آلترناتیوسازی ها و رهبرتراشیها با کمک امپریالیستها؛
-
زنده باد همبستگی بینالمللی برای تقویت جنبشهای مستقل، آزادی خواه و برابری طلب کارگران، زنان و ملیتهای ایران در برابر جمهوری اسلامی و امپریالیسم و برای به دست گرفتن سرنوشت خود!
با توجه به این که صدای سوم منحصر به سوسیالیست ها نیست و نمی تواند هم باشد، ما ضمن تلاش برای رایکالیزه شدن آن باید در دل جنبش ضد جنگ از مسأله جنگ و ضد امپریالیسم فراتر برویم و پیوندهائی با جنبش جهانی ضد سرمایهداری و سازمان ها و تشکل های طرفدار سوسیالیسم در دفاع از جنبش کارگری ایران و برای تقویت آلترناتیو سوسیالیستی ایجاد کنیم.
________________________________________
۲
«صدای سوم » با جنگ؛ بی جنگ؛ تا جنگ!
و دو لغزشگاه در برابر صدای سوم
شهاب برهان
بر مبنای بحث شفاهی ارائهشده در اتاق اینترنتی ایرانیان سوسیالیست ارائه شده است.
قبلا هم به من در همین اتاق چند بار امکان داده شده است تا نظرات ام را در باره صدای سوم بیان کنم. من عمدتا درباره آسیبپذیریهای صدای سوم و لغزشگاههای احتمالیاش صحبت کردهام و امروز هم در همین چهارچوب به نقاط دیگری از آسیبپذیریهای « صدای سوم» اشاره خواهم داشت.
در بحث امروز زیر عنوان «صدای سوم، با جنگ؛ بی جنگ؛ تا جنگ»، ابتدا خیلی کوتاه به پیوند آن با مسألهی جنگ اشاره میکنم؛ سپس این پرسش را طرح میکنم که اگر وقوع جنگ منتفی شود، آیا صدای سوم هم منتفی میشود و موضوعیت اش را از دست میدهد؟ و بالاخره روی موضعی مکث میکنم که صدای سوم را تا وقوع جنگ قبول دارد ولی وقتی جنگ در گرفت آن را منتفی می داند!
در دنباله بحث، روی دو سئوال مهم در برابر صدای سوم تأمل خواهم کرد : یکی این که: دشمن عمده آمریکاست یا رژیم اسلامی؟ و نوک حمله و لبهء تیز مبارزه نیروی سوم متوجه امپریالیسم باید باشد یا متوجه رژیم اسلامی؟ و دومی این که سرنگونی رژیم مهم تر است یا موجودیت ایران؟
پیوند « صدای سوم» با جنگ
«صدای سوم» در ارتباط با احتمال تهاجم نظامی به ایران توسط آمریکا و احیانا متحدان اش پدیدار شده است7 . این گرایش، واکنشی است به دو گرایش که یکی خواهان تهاجم نظامی آمریکا برای سرنگونی جمهوری اسلامی است و دیگری که در مخالفت با تهاجم نظامی به ایران، در کنار جمهوری اسلامی قرار می گیرد. شعار « نه به جنگ امپریالیستی! نه به جمهوری اسلامی! » یک موضع سوم در برابر دو موضع یاد شده در قبال جنگ است.
اگر احتمال جنگ پیش نیامده بود، « صدای سوم » به وجود نمیآمد. به این دلیل و تا اینجا « صدای سوم » با جنگ تداعی میشود. اما اگر از این پس احتمال جنگ از میان برود، آیا «صدای سوم » هم دیگر موضوعیت اش را از دست میدهد و باید خاموش شود؟
اگر صدای سوم خودش را فقط با شعار « نه به جنگ امپریالیستی! نه به جمهوری اسلامی! » معرفی کند، منطقاً باید همین انتظار را داشت.« صدای سوم» تا جائی که به جنگ « نه! » می گوید، به جنگ مربوط است و در جنبش ضد جنگ جا و موضوعیت دارد. جای تعجبی ندارد اگر بلند شدن سرو صدا در باره احتمال حمله نظامی، جنبش ضد جنگ و صدای سوم در درون آن را به تکاپو بیاندازد، و کش پیداکردن حالت نه جنگ و نه صلح و رویکرد به دیپلماسی و مذاکره، فتیله آن ها را پائین بکشد. اگر فرضا احتمال جنگ با ایران بکلی از میان برود جنبش ضدجنگ علیه ایران هم از بین می رود. در آن صورت، «صدای سوم» هم با مضمون ضد جنگی که دارد موضوعیت اش را از دست میدهد، اما فقط مضمون ضد جنگی اش را، ولی از بین نمیرود چون صدای سوم چیزی بیش از یک موضع ضد جنگ است و اگر چه از دل جنبش ضد جنگ زائیده شده، ولی بدون جنگ و مستقل از جنگ هم موضوعیت دارد.
« صدای سوم» بی جنگ
آنچه مردم ایران را از بیرون تهدید میکند فقط خطر جنگ نیست، فقط محاصره اقتصادی نیست؛ بلکه نقشه امپریالیسم آمریکا برای به دست گرفتن سرنوشت ایران است که محاصره اقتصادی و جنگ می توانند ابزارها و شیوه هائی در این راه باشند. ما ضمن آن که خواهان سرنگونی جمهوری اسلامی هستیم مخالف هرگونه مداخله امپریالیستی در رقم زدن سرنوشت ایران و مردم آن هستیم. پس « صدای سوم» برای ما فقط صدای مخالفت با مداخله نظامی نیست؛ بلکه علاوه بر آن صدای مخالفت با حاکمیت رژیم اسلامی از یک طرف و مخالفت با هر شکلی از مداخله امپریالیستی در امور ایران از جمله در تدارک و تعیین جایگزین برای این رژیم است. به این دلیل، صدای سوم نباید خود را فقط با شعار« نه به جنگ امپریالیستی! نه به جمهوری اسلامی! » معرفی کند. این شعار تنها می تواند جنبه ضد جنگ صدای سوم را بیان کند. شعاری که صدای سوم را کما بیش به تمامی می تواند بیان کند «سرنگون باد جمهوری اسلامی و" نه!" به هرگونه مداخله امپریالیستی» است.
منظور من ابداً این نیست که ما باید این شعار را جایگزین شعار « نه به جنگ امپریالیستی! نه به جمهوری اسلامی! » بکنیم. این شعار در رابطه با خطر جنگ و در جنبش ضد جنگ جا و اهمیت زیادی دارد و بهخاطر آن که شمشیر این جنگ هنوز هم با نخ نازکی بر فراز سر مردم ایران آویزان است این شعار را حتماً با صدای هر چه بلندتری باید تبلیغ کنیم منتها باید آگاه باشیم که اولاً این شعار صرفا یک شعار ضد جنگ است و ثانیاً بیش تر با نیروهای ضد جنگ غیر ایرانی تناسب دارد؛ بیشتر در میدان عمل آن ها کارکرد دارد. ما باید برای جنبشهای سیاسی و اجتماعی داخل کشور شعار « سرنگون باد جمهوری اسلامی و" نه!" به هرگونه مداخله امپریالیستی » را تبلیغ کنیم چون اولاً ضدیت با جنگ را هم در خود دارد و ثانیاً اگر هم جنگ منتفی شود و جنبش ضد جنگ هم ایران را رها کند، ما هنوز با رژیم اسلامی و با مداخلات امپریالیستی و با نیروهائی در داخل که در ائتلاف با دشمن داخلی یا با دشمن خارجی راه رهائی مردم ایران را سد میکنند دست به گریبان خواهیم بود. پس، نه صدای سوم فقط صدای ضد جنگ است و نه نیروی سوم فقط جنبش ضد جنگ. تبلیغ این دوشعار ( البته هرکدام در جای خود و بسته به مخاطبین اش) نه تنها منافاتی ندارد بلکه ضرورت هم دارد.
توجه داشته باشیم که در همان محدودهء ضد جنگ هم مضمون شعار « نه به جنگ امپریالیستی! نه به جمهوری اسلامی! » برای نیروهای ایرانی و غیر ایرانی نمی تواند عیناً یکسان باشد، به این دلیلِ روشن که حساسیت ها و میدان عمل دو بخش داخلی و بین المللی نیروی سوم متفاوت است. هر یک از آن ها انگیزه ها و نقش متفاوتی در این حرکت دارند. اگر ما از عبارت « نه به جمهوری اسلامی!» سرنگونی آن را مد نظر داریم، نامعقول است اگر توقع داشته باشیم که الزاماً برای جریانات غیر ایرانی ضد جنگ هم همین معنا را داشته باشد. تا جائی که به نیروهای خارجی مربوط میشود، توقع این نیست که آنان به موازات مخالفت با جنگ امپریالیستی، الزاماً خواهان سرنگونی جمهوری اسلامی هم بشوند؛ معنایش این است که مبارزه شان با امپریالیسم و جنگ امپریالیستی به نحوی نباشد که به تقویت رژیم جمهوری اسلامی در برابر مردم ایران و سرکوب جنبشهای آنان کمک کند و این هم یعنی ضمن مخالفت با جنگ، از حقانیت جنبشهای مترقی در ایران حمایت کنند، و نه از حقانیت رژیم ایران در برابر آمریکا .
«صدای سوم» تا جنگ
به دشواریهای قبولاندنِ عبارت « نه به جمهوری اسلامی!» به جریانات غیر ایرانیِ ضد جنگ اشاره کردم. حتا در میان آن بخشی که آن را پذیرفته اند، هستند گرایشاتی که صدای سوم را تا جنگ در نگرفته است قبول دارند. البته به این صراحت نمی گویند بلکه حرف شان این است وقتی جنگ در گرفت دیگر نمیشود بی طرف ماند. تا همین جا تناقض شان این است که گویا تا جنگ در نگرفته باشد میشود بی طرف ماند و گوئی خودشان هم تصمیم دارند تا آن زمان بی طرف بمانند! که البته چنین قصدی ندارند.
اما از این استدلال شان قبل ار هر چیز معلوم میشود که این ها حرف ما را اینطور می فهمند که گویا ما با شعار « نه به این و نه به آن»، بی طرفی شان در این جنگ را طلب می کنیم!
آدم های عامی غالبا « نه به این و نه به آن » را به معنی بیطرفی می فهمند، اما این هائی که من ازشان حرف می زنم از روشنفکران و زبدگان و هوشمندان هستند. این هم از مواردی است که ما باید منظورمان را برایشان روشن کنیم.
اشکال این ها در این نیست که می گویند نباید بی طرف بود، اشکال شان در این است که فقط دولت آمریکا و دولت ایران را می بینند و فکر میکنند بین این دو است که باید طرفی را گرفت. آن ها گویا اصلاً مردم ایران را نه بهمثابهی گوشت دم توپِ هر دو طرفِ جنگ و نه بهعنوان نیروئی برای سد کردن راه جنگ و سلطه امپریالیسم به حساب نمی آورند. باید روشن شان کرد که شعار « نه به این و نه به آن» به معنای بی طرفی نیست به معنای طرفداری از جنبشهای مترقی مردم ایران در برابر هم امپریالیسم و هم جمهوری اسلامی است. باید بطور متقاعد کننده ای متوجه شان کنیم که طرف هرکدام از این عفریت ها را با هر توجیهی که بگیرند، به زیان حرکت مردم ایران برای رهائی و به دست گرفتن سرنوشت خودش تمام خواهد شد و به نیروهای مترقی و پیشرو در ایران ضربه خواهد زد. هر کدام از این دو طرف پیروز بشوند، تلفات بلافصل و نقد اش را جنبشهای آزادی خواهانه و برابری طلبانه مردم ایران خواهد داد و بازنده اولیه و نهائی اش مردم ایران – و صد البته مردمان منطقه – خواهند بود.
ما در دیالوگ هائی که با این ها داریم باید ازشان بپرسیم که اگر شعار « نه به جمهوری اسلامی » را تا جنگ درنگرفته قبول دارند، اصلا از آن چه می فهمند و خط مشی شان در قبال جمهوری اسلامی تا در گرفتن جنگ چیست؟ باید این موضوع را تفهیم کنیم که صدای سوم را تا جنگ در نگرفته قبول داشتن به معنای قبول نداشتن آن از همین حالاست! کسی که به هنگام در گرفتن جنگ خودش را موظف به قرار گرفتن در کنار جمهوری اسلامی بداند، امروز نمی تواند نسبت به آن موقعیت بی تفاوت و بی طرف باشد. منطقاً باید از همین امروز برای تقویت جمهوری اسلامی در برابر جنگ احتمالی تلاش کند. این تناقض بزرگی است که دارند.
اما این هم خیلی اهمیت دارد که روشن شان کنیم که مضمون واقعی آن جانبداری ئی که وعده اش را به هنگام وقوع جنگ میدهند چیست. این جانبداری بیش از آن که تقویت جمهوری اسلامی در برابر ماشین نظامی آمریکا باشد، تقویت ماشین سرکوب جمهوری اسلامی علیه مردم خواهد بود. دلیل اش این است که کسی که بخواهد وقتی جنگ در گرفت در کنار جمهوری اسلامی قرار بگیرد یا باید به تقویت و تجهیز نظامی آن؛ یا به حمایت های دیپلماتیک و مالی از آن و یا به تحکیم موقعیت سیاسی آن در داخل ایران بپردازد. حمایت های نظامی و دیپلماتیک و مالی از طرف نیروهائی که مورد بحث ما هستند موضوعیت ندارد؛ می ماند حمایت سیاسی از آن که در خفیف ترین حالت، همسوئی و توجیه گری سرکوب جنبشهای آزادی خواهانه و مترقی مردم ایران توسط رژیم به بهانه شرائط جنگی خواهد بود. کسی که بخواهد با جنگ به هنگام وقوع آن از راه حمایت از جمهوری اسلامی مقابله کند، حالا هم باید از راه همسوئی با آن و توجیه سرکوبگری های کنونی اش به بهانه خطر جنگ، به پیشگیری جنگ بپردازد و هیچ دلیلی ندارد که تا وقوع جنگ « نه به جمهوری اسلامی » بگوید و این رژیم را در برابر جنبشهای مردمی که سر این رژیم را می خواهند تضعیف کند.
از این حرف ها منظورم این نیست که صاحبان چنین گرایشی حتما و عملا یا آگاهانه دارند از سرکوب جنبشهای مردم حمایت میکنند، منظورم این است که باید آنان را متوجه تخلخل و تناقضات استدلالات شان که در قالب ضدیت با امپریالیسم و جنگ و جانبداری از مظلوم عرضه میشوند بکنیم. باید به آنان توضیح بدهیم که اگر چه طرف جنگ افروز، آمریکاست، ولی قضیه خطر جنگ دو طرف دارد و رژیم اسلامی هم با تحریکات و بهانه دادن هایش جنگ طلبی میکند. برای پیشگیری از وقوع جنگ، هم جلو جنگ افروزی های دولت آمریکا را باید گرفت و هم جلو بحران سازی ها و تحریکات و بهانه دادن های رژیم اسلامی را.
اشتباه این دوستان ضد امپریالیست ما در این است که برای جانبداری، فقط دو دولت طرف جنگ را می بینند که گویا باید طرف یکی شان را بگیرند! درخواست ما از آنان این است که مردم ایران را هم بهعنوان نیروی صاحب نقش و اثر گذار چه در پیشگیری از جنگ و چه پس از وقوع احتمالی آن به حساب بیاورند.
اما مردم ایران عملا به چه وسیله و طریقی می توانند به سهم خود جلو جنگ و نیز سلطه امپریالیسم را بگیرند؟ روشن است که از طریق هیزم ریختن در کوره تبلیغات جنگ طلبانه رژیم نمی توانند. آنچه می توانند بکنند و امروز دارند در مقیاسی هنوز بسیار ابتدائی و ناکافی – ولی قهرمانانه – میکنند، پیش کشیدن مطالبات اقتصادی، اجتماعی و سیاسی شان در برابر برنامه های نظامی و جنگی رژیم است. اگر پارسال کارگران ایران در برابر شعار رژیم ساختهء « انرژی هستهای حق مسلم ماست » با شعارهائی چون « تشکل مستقل حق مسلم ماست » ، « امنیت مشاغل حق مسلم ماست» مخالفت شان با جنگ را نشان دادند، در اول ماه مه امسال با بالابردن پلاکارد «ما انرژی هستهای نمی خواهیم، حقوق ٠ ٠ ٠ ٣ ۸ ١ تومانی هم نمی خواهیم؛ ما کار می کنیم که زندگی کنیم، زندگی نمی کنیم که کار کنیم» با جسارت و صراحت توی دهان جنگ طلبان رژیم زدند که مدعی اند مردم انرژی هستهای می خواهند و اگر ما هم کوتاه بیائیم مردم نمیآیند!
موضع صدای سوم و مضمون شعار « نه به جنگ امپریالیستی و نه به جمهوری اسلامی» بی طرفی و انفعال نیست که این دوستان ما می گویند وقتی جنگ در بگیرد دیگر نمی توانند بی طرف بمانند! نیروی سوم در جنبش جهانی ضد جنگ، چه در فاز پیشگیری از جنگ و چه بعد از وقوع احتمالی آن، باید علاوه بر مخالفت فعال در سراسر جهان و بویژه در خود آمریکا با جنگ امپریالیستی، نیروی طرفداری از جنبشهای آزادی خواهانه و برابری طلبانه مردم ایران، هم در برابر رژیم اسلامی و هم در برابر امپریالیسم باشد.
باید فعالان جنبش ضد جنگ و نیروهای ضد امپریالیست را متقاعد کنیم که تا جائی که به نقش خود ایران مربوط میشود، مسیر اوج گیری مطالبات جنبشهای مردم ایران و تشکل یابی و متحد شدن آن ها با یکدیگر، تنها و نیز مؤثر ترین راه مقابله مردم ایران با جنگ و امپریالیسم است و آنان از طریق حمایت از این جنبشهای مردم در برابر رژیم اسلامی است که می توانند به پیشگیری از جنگ کمک کنند. و اگر هم جنگ در بگیرد، باز هم از طریق حمایت از این جنبشهاست که میشود به توقف جنگ و جلوگیری از سلطه امپریالیسم بر مردم ایران و سرنوشت آنان کمک کرد.
نوک حمله و لبهی تیز مبارزه نیروی سوم متوجه کدام باید باشد: امپریالیسم یا رژیم؟
این پرسش را برای آن به پیش می کشم که دو مسأله خیلی مهم یا بعبارت دیگر دو سکوی لغزنده در برابر نیروی سوم را به بحث بگذارم.
یکی قائلشدن به دشمن عمده و غیرعمده در تقابل امپریالیسم آمریکا و جمهوری اسلامی است، و دیگری شیوه نادرست طرح این سئوال است که: سرنگونی رژیم مهم تراست یا موجودیت ایران؟!
مسأله اول : عمده و غیر عمده
تحلیلی وجود دارد که بر طبق آن : اگر چه رژیم اسلامی برای بقای خود به بحران آفرینی احتیاج دارد و با دست زدن به تحریکات و بهانه دادن ها، یک پای خطر تهاجم نظامی به ایران است، اما در حقیقت مشتاق وقوع جنگ که ممکن است به سرنگونی اش منتهی شود نیست. این دولت آمریکاست که حتا اگر رژیم اسلامی هیچ بهانه ای هم به دست ندهد در پی چنگ انداختن به ایران است و سیاست تجاوزگرانه آن را نه اساسا در رفتارهای رژیم اسلامی بلکه باید در نقشه های امپریالیستی آمریکا برای خاورمیانه دید.
من این تحلیل را درست می دانم و تحلیل خودم هم هست، اما به محض این که این ارزیابی را ارائه میدهی با این نتیجه گیری رو به رو میشوی که پس شّر اصلی – یا دشمن عمده – آمریکاست، و این سئوال هم به دنبالش میآید که: مگر میشود با دشمنان عمده و غیر عمده یکسان برخورد کرد؟
از این تحلیل درست اگر به درستی نتیجه گیری نشود می تواند مردم را به دامچالهء « شّر کم تر، شّر بیش تر» و « ائتلاف با بد برای دفع بدتر » بکشاند. اگر از این تحلیل نتیجه گرفته شود که در این مرافعه، دشمن عمده و غیر عمده در مقابل مردم ایران وجود دارد، میشود همان منطقی که ضد امپریالیست های یک چشمی دارند و چه بخواهیم و چه نخواهیم فاتحه صدای سوم خوانده است.
اما من نه بهخاطر این که نکند فاتحه صدای سوم خوانده شود بخواهم مصادره به مطلوب کنم؛ بلکه بر پایه استدلالاتی بر این بارو هستم که در این صورت مسأله مشخص و معادله معین که تقابل امپریالیسم آمریکا و رژیم اسلامی ایران است، عمده و غیر عمده نباید کرد؛ استدلال هایم را توضیح می دهم:
به دشمن عمده و غیر عمده از زاویه خالص جنگ نگاه کنیم:
اگر از این منطق حرکت می کنیم که حتا اگر دولت ایران هم کوتاه بیاید آمریکا باز هم خواهان چنگ انداختن به ایران است، وبا تکیه بر این دلیل است که عمدگی آن را استنتاج می کنیم، با همین استدلال، تا زمانی که دولت ایران کوتاه نیامده و کماکان به تحریکات و جنگ طلبی ها ادامه میدهد، آن « اگر » تحقق نیافته تا به اعتبارآن آمریکا را عمده بدانیم. پس تا آن زمان عمده و غیر عمده ای در کار نیست و هر دو آتش افروز اند و با هیچکدام شان نمیشود همسوئی کرد.
اما اگر این « اگر» تحقق یافت و آمریکا علی رغم کوتاه آمدن رژیم ایران دست به تهاجم نظامی زد، آنوقت دیگر جنگ اتفاق افتاده است و صورت مسأله – که چگونگی پیشگیری از جنگ است – عوض شده است. در این وضعیت هم عمده و غیر عمده کردن بی مورد است چون هر ائتلافی هم که کسی با رژیم بکند، مانع از تهاجم آمریکا که صورت گرفته است نخواهد شد.
از جنگ گذشته، اگر دشمن عمده و غیر عمده را با این معیار بسنجیم که امپریالیسم آمریکا قصد نقض حق حاکمیت مردم ایران و سیه روز کردن آنها را دارد، همین الان ٩ ٢ سال است که رژیم جمهوری اسلامی به این کار مشغول است! اگر امپریالیسم آمریکا پشت در است، رژیم اسلامی روی سینه مردم نشسته است!
اگر هدف از عمده و غیر عمده کردن این است که مردم ایران بتوانند از حق حاکمیت شان و حق تعیین سرنوشت شان در برابر آمریکا دفاع کنند، قدر مسلم این است که در تکیه به رژیم جمهوری اسلامی که خود دشمن مجسم حق حاکمیت و حق تعیین سرنوشت آنان است، نخواهند توانست این کار را بکنند. اگر مردم ایران آن آمادگی را پیدا نکنند که رهائی شان از سلطه جمهوری اسلامی را عملی کنند، قطعاً هنوزتوان سد کردن راه سلطه امپریالیسم بر سرنوشت خود شان را هم نخواهند داشت. پس با عمده و غیر عمده کردن نباید دچار توهم شد.
حتا اگر به عمده و غیر عمده قائل باشیم و آمریکا را دشمن عمده تلقی کنیم و بخواهیم مبارزه علیه سلطه جوئی او را عمده کنیم، این کار در عمل تنها از طریق فراهم کردن شرائط استقرار حاکمیت خود مردم، فراهم کردن شرائط کنترل تمام کشور توسط خود مردم و نهادهای دموکراتیک خودحکومتی شان معنی میدهد تا نه سپاهیان و نه دست نشاندگان آمریکا نتوانند جائی خالی را بعد از سرنگونی جمهوری اسلامی اشغال کنند . پرهیز از فاجعه عراق هم همین درس را به ما میدهد. اگر درست دقت کنیم، به این معنا عمده کردن مبارزه علیه سلطه جوئی آمریکا هیچ مضمون عملی دیگری جز عمده کردن مبارزه برای سرنگونی جمهوری اسلامی همراه با تدارک استقرار خودحکومتی مردم ندارد. این هم دلیل دیگری برای این که من معتقدم در چاله عمده و غیره کردن نباید افتاد.
اما با این حال من به اعتبار دیگری به عمده بود ن مبارزه علیه این یا آن طرف باور دارم با این توضیح که نیروی سوم شامل دو بخش است: نیروهای غیر ایرانی صدای سوم در جنبش جهانی ضد جنگ، و نیروهای صدای سوم در جنبشهای داخل ایران. اگر شعار « نه به جنگ امپریالیستی! نه به جمهوری اسلامی! » را در نظر بگیریم، بخش اول آن یعنی پیشگیری از جنگ، عمدتاً می تواند مضمون کار جنبش بین المللی ضد جنگ باشد تا کار جنبشهای داخل ایران. بخش دوم این شعار هم که ناظر بر مبارزه با جمهوری اسلامی است ( اعم از عقب راندن یا سرنگونی آن) عمدتاً و اساساً کار خود مردم ایران است. بدون تردید نیروی جهانی صدای سوم با پشتیبانی از مبارزات آزادی خواهانه و برابری طلبانه مردم ایران، در این مبارزه سهمی ایفا میکند؛ کما این که مردم ایران هم در مقاومت هاشان در برابر سیاست های میلیتاریستی و جنگ طلبانه رژیم اسلامی و ابراز مخالفت شان با مداخله گری های امپریالیستی، در جنبش جهانی ضد جنگ سهمی ایفا میکنند. اما تمرکز مبارزه بخش بین المللی نیروی سوم عمدتا می تواند روی مقابله با جنگ افروزی و مداخله گری امپریالیسم، و تمرکز بخش داخلی نیروی سوم عمدتا میتواند روی مبارزه با رژیم اسلامی باشد. این تقسیم کار و تقسیم سهم، از جغرافیای سیاسی و از امکانات و توانائی های بکلی متفاوت این دو بخش نیروی سوم ناشی میشوند. بر اساس این تفاوت ها، آماج های مستقیم و بلا فصلِ نوکِ حمله و لبهء تیز نیروی بین المللی و داخلی صدای سوم فرق میکند: در داخل، آماجِ مستقیم و بلا فصلِ نوک حمله و لبه تیز مبارزه باید رژیم حاکم باشد، و در جنبش جهانی ی ضد جنگ، امپریالیسم – البته بدون این که هیچ یک از این ها به جنگجویان یک چشمی تبدیل بشوند!
به این اعتبار میشود از وظائف عمده و تمرکز عمده بخش های داخلی و بین المللی نیروی سوم حرف زد؛ ولی وقتی این دو بخش داخلی و بین المللی نیروی سوم را در کلیت اش و بهعنوان یک مجموعه در نظر بگیریم، می بینیم که در این کلیت، عمده و غیر عمده ای وجود ندارد و نوک حمله و لبه تیز مبارزه همزمان و از دوجبهه داخل و بین المللی متوجه هم جمهوری اسلامی و هم امپریالیسم است.
تجسم این یگانگی و تمرکز همزمان مبارزه، هم علیه جمهوری اسلامی و هم علیه جنگ و مداخله گری امپریالیستی، ما ایرانیان صدای سومی ی خارج از کشور می توانیم باشیم که هم جزو مبارزان برای سرنگونی جمهوری اسلامی هستیم و هم جزئی از جنبش جهانی ضد جنگ.
مسأله دوم : سرنگونی رژیم مهم است یا موجودیت ایران؟
این یک سئوال مهم در رابطه با جنگ است چرا که این اخطار را مطرح میکند که تهاجم نظامی آمریکا تنها بود و نبود این رژیم را رقم نمی زند و ممکن هم هست که به نابودی کشوری به نام ایران منتهی شود.
اما اگر این سئوال هدف خودش را به روشنی توضیح ندهد می تواند به لغزشگاهی ناسیونالیستی برای اتحاد با رژیم تبدیل بشود. از آنجا که هیچ کس – شاید به استثنای اقلیتی جدائی طلب- نمی خواهد به بهانه خلاصی از نکبت رژیم اسلامی، موجودیت ایران از بین برود، این سئوال خود به خود به سئوال کاذب دیگری در ذهن مردم ترجمه میشود به این صورت که : دفاع از موجودیت ایران در اولویت است یا مبارزه با رژیم؟!
سئوال اخیر به این دلیل خود بخود از دل سئوال اول بیرون میآید که وقتی بدون توضیح هدفِ خودش در حد طرح همین سئوال باقی میماند، بین سرنگونی رژیم و نابودی ایران القای اینهمانی میکند.
روشن است که در قبال این پیش فرض که موجودیت رژیم وموجودیت ایران به هم گره خورده است، سئوالِ «سرنگونی رژیم مهم تر است یا موجودیت ایران؟» پاسخ ناسیونالیسم ایرانی می گیرد و اتحاد با جمهوری اسلامی را برای دفاع از " تمامیت ارضی" توجیه میکند. همان موضعی که برای مثال داریوش همایون اعلام کرده است. تصادفی نیست که سران حکومت هم از این که میان موجودیت ایران و موجودیت این رژیم اینهمانی ایجاد بشود و از این تبلیغات که از بین رفتن ایران پیش فرض مسلم جنگ آمریکا با این رژیم است، استقبال میکنند . ما نباید سئوال را طوری طرح کنیم که انتخاب میان موجودیت ایران یا سرنگونی رژیم را به ذهن متبادر کند؛ چون در واقعیت هم حتا اگر جنگ بشود قطعی نیست که ایران بر سر دو راهی ی بقای این رژیم یا بقای ایران قرار بگیرد. هر چند که این هم یک احتمال است. تبلیغ چنین دو راهه مقّدری از حالا فقط به درد بهره برداری رژیم می خورد.
اما با این حال طرح تجزیه ایران و خطر نابودی ایران وجود دارد و محصول خواب وخیال و شایعات نیست و گام های اجرائی اش هم شروع شده است و باید ما هم آن راجدی بگیریم . طرح سئوال « سرنگونی رژیم مهم تراست یا موجودیت ایران؟» از جانب خود ما اهمیت دارد، به شرطی که در طرح سئوال درجا نزنیم و توضیح بدهیم که چون سرنگونی بهخاطر سرنگونی و این که این رژیم بیافتد و هر چه بادا باد، موضع ما نیست، باید مبارزه برای سرنگونی رژیم اسلامی و مبارزه برای خنثا کردن نقشه های تجریه طلبانه آمریکا از یک طرف و مبارزه علیه ستمگری رژیم اسلامی بر ملیت های ایران را که جریانات تجزیه طلب را تقویت میکند، با تإکید بر همبستگی و اتحاد طبقاتی کارگران و زحمتکشان همه ملیت های ایران برای کسب قدرت سیاسی گره بزنیم. اگر سئوال مربوط به سرنگونی رژیم و موجودیت ایران را با این توضیح همراه نکنیم، می تواند به لغزشگاهی که توضیح دادم تبدیل بشود.
* * *
پانویسها:
1. علیرغم توقعی که این عنوان ممکن است ایجاد کند، قصد من در اینجا بحث در باره امپریالیسم و صهیونیسم و معنای مبارزه با آن ها نیست، بلکه صرفاً این است که مبارزه با جنگ افروزی این ها نباید به تقویت اسلام سیاسی منجر شود.
2. متن حاضر بر مبنای یادداشت هائی که برای بحث شفاهی تهیه شده بود نوشته شده و طبعاً تفاوتهای اندکی با صحبت شفاهی دارد و پانویسهائی هم بر آن افزوده شده است.
3. طوماری که اخیرا با عنوان «Stop War On Iran » منتشر شده وصدها امضای شخصی و نام مؤسسات گوناگون و از جمله امضای یرواند آبراهامیان، Ramsey Clark ، Tony Benn ،George Galloway ، شاخهای از حزب کمونیست آمریکا، بخشهائی از دو حزب کمونیست ایتالیا در آن دیده میشود، برجسته ترین برخورد یکجانبه با خطر جنگ علیه ایران است که بر افشای کاملاً بهجا ولی یکطرفه سیاست های آمریکا و انکار جانبدارانه پروژه هستهای از جانب رژیم اسلامی تنظیم شده است. جای تعجبی نیست که در لیست امضاهای این طومار ضد جنگ که مرزی بین مردم ایران و رژیم ضد مردمی حاکم بر ایران قائل نشده و هیچ افشاگری درباره آن ندارد، اسم علی خامنهای راهم می بینیم . یقینا اسم او را دیگران گذاشته اند ولی مهم این است که این متن نه فقط هیچ نکته ای برای آن که علی خامنهای نتواند آن را امضا کند ندارد بلکه هیچ تفاوتی با موضعگیری های او علیه جنگ ندارد. نگاه کنید به: StopWarOnIran.org
4. سیمور هرش روزنامه نگار و محقق در نشريه نيويورکر شماره ماه اوت در این رابطه مطالبی نوشته است. بنا بر گزارش منابع هرش، با اينکه کاخ سفيد به علت مخالفت شديد فرماندهان نظامي، طرح حمله با بمب اتمی به ایران را کنار گذاشته است، ولی به علت پافشاری کاخ سفيد روی حمله نظامي، نيروی هوايی که تکيه اصلی جنگ طلبان واشينگتن است، طرحی برای حملات سنگين با سلاح های نوع جديد سنگر شکن برای حمله به ايران تهيه کرده است هرش، اشاره به استراتژی جنگی جديد ارتش آمريکادارد که نشان ميدهد حمله به زير ساخت ها و شهروندان غيرنظامی در جنگ های جديد تصادفی نيست، بلکه محور اصلی استراتژی جنگی نوين به شمار ميآيد که علاوه بر اهداف نظامي، هدف های سياسی را تعقيب ميکند. بنا بر گفته يک مقام اطلاعاتی ارشد سابق، اوايل بهار امسال برنامه ريزان سطح بالای نيروی هوايی آمريکا، تحت فشار کاخ سفيد يک نقشه جنگی برای حمله قطعی به تاسيسات هستهای ايران تنظيم کرده و با مقامات همتای خود در اسرائيل مشورت را آغاز کردند.. اين مقام گفت سوال اصلی برای نيروی هوايی ما اين بود که چگونه ميتوان با موفقيت به اهداف در ايران حمله کرد؟ مقامات نيروی هوايی تاکتيک های جديد خود را با اسرائيل در ميان گذاشتند و گفتند بايد روی بمباران متمرکز شويم و اطلاعاتی را که ما در مورد ايران و شما درمورد لبنان را مبادله کنيم. رئيس ستاد مشترک ارتش و وزير دفاع دونالد رامسفلد در جريان اين مذاکرات قرار داشتند. يک مشاور دولت امریکا که به مقامات کاخ سفيد نزديک است به بوش گفت: ,اسرائيلی ها به ما گفتند اين يک جنگ ارزان با مزايای بسيار خواهد بود. چرا با آن مخالفت کنيم. ما ميتوانيم موشک ها، تونل ها و سنگرها را از هوا بمباران کنيم. اين نمونه ای خواهد بود برای ,,عمليات,, در ايران. ( برگرفته از سایت روشنگری)
5. اکبر گنجی که در آمریکا دوره افتاده و در هر محفلی خود را بهعنوان کسی که سخنگوی مردم ایران و لایق پر کردن جای خالی رهبری برای یک آلترناتیو دموکراتیک معرفی میکند، در سخنرانی خود در جمع هنرمندان پیشرو هالیوود نیز خود را سخنگوی صدای سوم معرفی کرد و گفت: « در هیاهوی بنیادگرایان و هواداران نظامی گری خط سوّمی هم وجود دارد که مخالف بنیادگرایی و نظامی گری، هر دو، است. رسالت من این است که این صدای سوم را به گوش جهانیان برسانم». (سایت اخبار روز – پنج شنبه ۱۹ مرداد ۱٣٨۵ -۱۰ اوت ۲۰۰۶)
نه تنها کسی به اکبر گنجی چنین رسالتی نداده است، بلکه وی اصلا در طیف صدای سوم جا نمیگیرد. او با وجود مرزبندی هائی که با نظام ولایت فقیه دارد، با سرنگونی این رژیم زیر پوشش پرهیز از خشونت صراحتاً مخالفت میکند و از طرف دیگر هم علیرغم فاصله نگهداشتن ظاهرسازانه اش از دستگاه رسمی دولت آمریکا و انتقاد به سیاست جنگی بوش، با مداخلهی سیاسی دولت آمریکا برای جایگزینی حکومت ایران هیچ مخالفتی ندارد و خود درست به همین قصد راهی آمریکا شده است.
6. پیش از وقوع این جنگ در ماه مه همین امسال نوام چامسکی در سفر اش به لبنان در ضاحیه با سيدحسن نصرالله رهبر حزبالله دیدار و گفتگو کرد و پس از آن، به نوشته سایت حزبالله، در گفتگو با تلویزیون رویترز از وی تجلیل به عمل آورد و او را « شخصیتی عاقل و هوشیار و تحلیلگر اوضاع لبنان که ازهمه چیز با خبر است»، توصیف کرد. چامسکی پس از دیدار دوساعته اش با دبیر کل حزبالله لبنان درمورد علت توجیه حفظ سلاح حزبالله به خبرنگاران گفت: «این سلاح بازدارنده دربرابرهرگونه تجاوزات احتمالی است و چندین دلیل برای اینکه حزبالله سلاح خود را حفظ کند وجود دارد که درجایگاه خودش درست است. وی افزود:حتی اگردرمنطقه سازش سیاسی کاملا صورت گیرد وخطرات وخشونت کاهش و یا ازبین برد بازهم باید سلاحی جهت پاسخ دادن به هرگونه تجاوزباشد وارتش لبنان نمی تواند به این تجاوز پاسخ دهد».
اینگونه حمایت ها که آشکارا با فقدان نیروی مقاومت دیگری در میدان توجیه میشوند، هیچ کمکی به پیدایش یا تقویت نیروهای مترقی ضد صهیونیسم نمیکنند. بویژه وقتی که چنین خطائی از سوی اتوریته های فکری و معنوی همچون چامسکی صورت بگیرد، ضایعات بیشتر ی دارد و مرتجعین با استناد به حمایت آنان، چپ ها را در موضع تدافعی قرار میدهند و متقاعد کردن چپ هائی که به آنان اعتقاد و احترام دارند، دشوارتر میشود. ما این مصیبت را با تلخی و سنگینی زیاد در حمایت بلوک شوروی و بسیاری از نیروهای چپ و مترقی در جهان از خمینی در جریان و در فردای انقلاب ۵۷ تجربه کرده ایم.
آن زمان نشریه «کار» ارگان فدائیان اکثریت در مقالهای دنیا دیدگی، تجربه و پختگی سیاستمداران و آکادمیسین های شوروی را بهعنوان حجت صلاحیت آنان در تشخیص ماهیت رژیم خمینی، و جوانی و خامی و بیتجربگی ما را دلیلی بر ضرورت تبعیت از تحلیل شوروی ها اقامه کرد. نشریه «راه کارگر» در جواب نوشت که آنان هیچ نمی فهمند و این ما جوانها ی کم تجربه و خام هستیم که صلاحیت تشخیص داریم و خمینی و رژیم اش را هرگز بهعنوان انقلابی و ضد امپریالیست و طرفدار استثمار شوندگان به رسمیت نمی شناسیم. (نقل به معنی)
اگر در آن زمان مرعوب اتوریته ها نشدیم و در زیر وزنه کمر شکن آن ها مقاومت کردیم، امروز بعد از اینهمه تجربه به طریق اولی نباید از اتوریتهها مرجع تقلید بسازیم؛ بلکه باید با جسارت لغزش هایشان را به آنان گوشزد و از خطاهایشان انتقاد کنیم.
7. دو تن از شرکت کنندگان در مباحثات اتاق، نسبت به آنچه من « صدای سوم » اش نامیدم تذکراتی دادند. یک تذکر این بود که صدای سوم بعد از پیدایش جریان اصلاح طلبان حکومتی و برای موضع گیری در قبال هر دو جناح حکومتی پدیدار شد و تازگی ندارد. تذکر دوم هم یاد آوری می کرد که صدای سوم تازگی ندارد چون از ابتدای تأسیس جمهوری اسلامی موضع مستقل سو م در برابر این رژیم و آمریکا به وجود آمد.
من در پاسخ به این تذکرات گفتم که انواع مواضع مستقل در برابر دو قطبی ها در این سال ها تحت عنوان صدای سوم وجود داشته است ولی این « صدای سوم » که من از آن حرف می زنم با آن ها فرق دارد و مشخصا در رابطه با خطر تهاجم نظامی آمریکا به ایران و در دوره حکومت جرج والکر بوش به وجود آمده است و موضوع مشخصی است که نباید آن را با هر صدای سوم دیگر مخلوط کرد.
* * *